Monday 4 November 2019

рдЫрдд्рддीрд╕рдЧреЭ рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдЖрднूрд╖рдг

рдЫрдд्рддीрд╕рдЧреЭ рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдЖрднूрд╖рдг рдФрд░ рдЙрдирдХे рдЫрдд्рддीрд╕рдЧреЭी рднाрд╖ा рдоें рдиाрдо



рдЫрдд्рддीрд╕рдЧреЭ рдХी рдорд╣िрд▓ाрдУ рдХे  рдЖрднूрд╖рдг рд╡ рдЙрдирдХे рдЫрдд्рддीрд╕рдЧреЭी рднाрд╖ा рдоें рдиाрдо - Major Jewelry of Chhattisgar-cgpsc tyar



рдиाрдХ - рдлुрд▓्рд▓ी, рдирде, рд╕рд░рдЬा, рдЦाрдЯी, рдмुрд▓ाрдХ

рдЧрд▓ा - рд╕ूрддा, рд╕ूрддिрдпा, рдкूрддрд░ी, рдФрд░ीрджाрдиा, рд╣ंрд╕ूрд▓ी, рдЪैрди, рдоाрд▓ा, рд╕ुрд░्рд░ा, рдЧेрд╣ूंрджाрдиा,                    рдХрдЯрд╡ा


рд╕िрд░ - рдкीрди, рдлूрджрд░ा, рдХिрддा, рдЪूंрджी


рдХाрди - рдЦिрдирд╡ा, рдмाрд░ी, рддिрддрд░ी, рдЭुрдордХा, рдЦंूрдЯी, рдХрд░рдгрдлूрд▓, рдаाрд░


рдХрд▓ाрдИ - рдкрдЯा, рдРंрдаी, рдЪूрд░ी, рдХреЬा, рдХрдХрдиी।


рдкैрд░ - рдмिрдЫिрдпा, рдЪूрдЯрдХी, рджेрд╡рд░рд╣ा, рд╕ांрдЯी/рдкैрд░рдкрдЯ्рдЯी, рдкाрдпрд▓, рд▓рдЪ्рдЫा, рдаोреЭिрдпा рдЪेрдирдХाрд╕               рдХрд░рд╣ा, рдкрд░рдкрдЗрдпां


рдмाॅрд╣  - рдкрд╣ुंрдЪा (рдмाрдЬूрдмंрдж), рдмंрд╣рдХрд░ (рдкुрд░ूрд╖ों рдХे рдмाрдЬू рдоें рдкрд╣рдирдиे рд╡ाрд▓ा рд▓ोрд╣े рдХा                       рдХреЬा)


рдмुрд▓ाрдХ - рдиाрдХ рдоें рдкрд╣рдирдиे рдХा


рджुрд▓рд░ी - рдЧрд▓े рдоें рдкрд╣рдирдиे рдХा рджोрд▓рд░


рдоाрдеा - рдоांрдЧрдЯीрдХा


рдмेрдиीрдлрд▓ - рдмाрд▓ рдоें рд▓рдЧाрдиे рдХा рдЖрднूрд╖рдг।

рджोрд╕्рддों рдЖрдкрдХो рдпрд╣ рдЖрд░्рдЯीрдХрд▓ рдХैрд╕ा рд▓рдЧा рдпрд╣ рдЬрд░ुрд░ рдмрддाрдЗрдпेрдЧा рдФрд░ рд╣рдоे рдЖрдк рдЕрдкрдиी рд░ॉрдп рдЬрд░ूрд░ рд╢ेрдпрд░ рдХрд░ें। 

Sunday 13 October 2019

рдЪंрдж्рд░рдкुрд░ рдХी - рдоाँ рдЪंрдж्рд░рд╣ाрд╕िрдиी рджेрд╡ी

рдЫрдд्рддीрд╕рдЧреЭ рдХा рдЪंрдж्рд░рдкुрд░ - рдоाँ рдЪंрдж्рд░рд╣ाрд╕िрдиी рджेрд╡ рдоंрджिрд░ | рдЫ.рдЧ. рдкрд░्рдпрдЯрди | 



рдЪंрдж्рд░рдкुрд░ - рдоाँ рдЪंрдж्рд░рд╣ाрд╕िрдиी рджेрд╡ी рдЫрдд्рддीрд╕рдЧреЭ рдкрд░्рдпрдЯрди
рдоाँ рдЪंрдж्рд░рд╣ाрд╕िрдиी рджेрд╡ी 
рдЪंрдж्рд░рдкुрд░ рдХी рдЪंрдж्рд░рд╕ेрдиी рджेрд╡ी | рдоाрддा рдиाрдерд▓рджाрдИ | рдЫрдд्рддीрд╕рдЧреЭ рдХी рдЬांрдЬрдЧीрд░-рдЪांрдкा-рд░ाрдпрдЧрдв़ рдЬिрд▓ा |

рдкрд░िрдЪрдп -

рдЪंрдж्рд░рдкुрд░ рдХी рдЪंрдж्рд░рд╕ेрдиी рджेрд╡ी рдЫрдд्рддीрд╕рдЧреЭ рдХी рдорд╣ाрдирджी рдФрд░ рдоांрдб рдирджी рд╕े рдШिрд░ा рдЪंрдж्рд░рдкुрд░, рдЬांрдЬрдЧीрд░-рдЪांрдкा рдЬिрд▓ाрди्рддрд░्рдЧрдд рд░ाрдпрдЧрдв़ рд╕े рд▓рдЧрднрдЧ рейреи рдХि.рдоी. рдФрд░ рд╕ाрд░ंрдЧрдв़ рд╕े реиреи рдХि.рдоी. рдХी рджूрд░ी рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдЪंрдж्рд░рд╕ेрдиी рджेрд╡ी рдХा рд╡ाрд╕ рд╣ै рдФрд░ рдХुрдЫ рд╣ी рджुрд░ी (рд▓рдЧрднрдЧ 1.5рдХि.рдоी.) рдкрд░ рдоाрддा рдиाрдерд▓рджाрдИ рдХा рдоंрджिрд░ рд╣ै рдЬो рдХी рд░ाрдпрдЧреЭ рдЬिрд▓े рдХी рд╕ीрдоा рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдЖрддा рд╣ै।


рдХрд╣ाрдиी -

рдХрд╣рддे рд╣ै рдХि рдПрдХ рдмाрд░ рдЪंрдж्рд░рд╕ेрдиी рджेрд╡ी рд╕рд░рдЧुрдЬा рдХी рднूрдоि рдХो рдЫोрдб़рдХрд░ рдЙрджрдпрдкुрд░ рдФрд░ рд░ाрдпрдЧрдв़ рд╣ोрддे рд╣ुрдП рдЪंрдж्рд░рдкुрд░ рдХी рдорд╣ाрдирджी рдХे рддрдЯ рдкрд░ рдЖ рдЧрдИं। рдорд╣ाрдирджी рдХी рдкрд╡िрдд्рд░ рд╢ीрддрд▓ рдзाрд░ा рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ोрдХрд░ рдпрд╣ाँ рдкрд░ рд╡े рд╡िрд╢्рд░ाрдо рдХрд░рдиे рд▓рдЧीं। рд╡рд░्рд╖ों рд╡्рдпрддीрдд рд╣ो рдЬाрдиे рдкрд░ рднी рдЙрдирдХी рдиींрдж рдирд╣ीं рдЦुрд▓ी। рдФрд░ рдПрдХ рдмाрд░ рд╕ंрдмрд▓рдкुрд░ рдХे рд░ाрдЬा рдХी рд╕рд╡ाрд░ी рдпрд╣ाँ рд╕े рдЧुрдЬ़рд░ी рдФрд░ рдЕрдирдЬाрдиे рдоें рдЙрдирдХा рдкैрд░ рдЪंрдж्рд░рд╕ेрдиी рджेрд╡ी рдХो рд▓рдЧ рдЧрдпा рдФрд░ рдЙрдирдХी рдиींрдж рдЦुрд▓ рдЧрдИ। рдлिрд░ рдПрдХ рджिрди рд╕्рд╡рдк्рди рдоें рджेрд╡ी рдиे рдЙрди्рд╣ें рдпрд╣ाँ рдоंрджिрд░ рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдФрд░ рдоूрд░्рддि рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХा рдиिрд░्рджेрд╢ рджिрдпा рдФрд░  рдЗрд╕ рдоंрджिрд░ рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рднाрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдпрд╣ाँ рдХे рдЬ़рдоींрджाрд░ рдХो рд╕ौंрдк рджिрдпा। рдпрд╣ाँ рдХे рдЬ़рдоींрджाрд░ рдиे рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрдиी рдХुрд▓рджेрд╡ी рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рдкूрдЬा рдЕрд░्рдЪрдиा рдк्рд░ाрд░ंрдн рдХрд░ рджी।

рдЕрди्рдп -

рдк्рд░ाрдЪीрди рдЧ्рд░ंрдеों рдоें рд╕ंрдмрд▓рдкुрд░ рдХे рд░ाрдЬा рдЪंрдж्рд░рд╣ाрд╕ рдж्рд╡ाрд░ा рдоंрджिрд░рдиिрд░्рдоाрдг рдФрд░ рджेрд╡ी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдоिрд▓рддा рд╣ै। рджेрд╡ी рдХी рдЖрдХृрддि рдЪंрдж्рд░рд╣ाрд╕ рдЬैрд╕ी рд╣ोрдиे рдХेрдХाрд░рдг рдЙрди्рд╣ें ''рдЪंрдж्рд░рд╣ाрд╕िрдиी рджेрд╡ी'' рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। 

рдкрд░्рдпрдЯрди -

рдЖрдЬ рдкрд╣ाрдб़ी рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ рдЕрдиेрдХ рдзाрд░्рдоिрдХ рдк्рд░рд╕ंрдЧों, рджेрд╡ी- рджेрд╡рддाрдУं, рд╡ीрд░ рдмрдЬрд░ंрдЧ рдмрд▓ी рдФрд░ рдЕрд░्рдж्рдзрдиाрд░ीрд╢्рд╡рд░ рдХी рдЖрджрдордХрдж рдк्рд░рддिрдоाрдПँ, рд╕рд░्рд╡рдзрд░्рдо рд╕рднा рдФрд░ рдЪाрд░ों рдзाрдо рдХी рдЖрдХрд░्рд╖рдХ рдЭाँрдХिрдпाँ рд▓ोрдЧों рдХे рд▓िрдП рдЖрдХрд░्рд╖рдг рдХा рдХेंрдж्рд░ рд╣ै।рдХрднी рднी рд╕рдордп рдиिрдХрд▓ рдХрд░ рдПрдХ рдмाрд░ рдЬрд░ुрд░ рдЬाрдЗрдпे рдоाрддा рд░ाрдиी рдХे рджрд░्рд╢рди рдХे рд▓िрдП | 

рдФрд░ рдЬाрдиे -

рдмрд╕्рддрд░ рдХी рдоाँ рджंрддेрд╢्рд╡рд░ी рджेрд╡ी   |  рднोрд░рдо рджेрд╡  | рд░рддрдирдкुрд░ | рдбोंрдЧрд░рдЧреЭ |


Friday 16 August 2019

рдордиुрд╖्рдп рдХा рддंрдд्рд░िрдХा рддрдд्рд░

| HOW TO WORK HUMAN NERVOUS SYSTEM | рдордиुрд╖्рдп рдХा рддंрдд्рд░िрдХा рддрдд्рд░ |




рдордиुрд╖्рдп рдХा рддंрдд्рд░िрдХा рддрдд्рд░ । Human Nervous System |

рдк्рд░िрдп рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рд╣рдо рдЖрдкрдХो рдЗрд╕ рдкोрд╕्рдЯ рдоें рдордиुрд╖्рдп рдХा рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ [ HUMAN BRAIN ]  рдХे рдмाрд░े рдоें рдЬाрдиेрдЧे рдЬो рдХी рдпрд╣ рд╕рднी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрдпों рдЬैрд╕े CGPSC, CGVYAPAM, UPSC, Ptwari, SSC, Railway рдЖрджि рдХे рд▓िрдП рдмрд╣ुрдд рдЙрдкрдпोрдЧी рд╣ै. рдЖрд╢ा рд╣ै рдХी рдпрд╣ рдЖрдк рдХो рдЬрд░ुрд░ рдкрд╕ंрдж рдЖрдпेрдЧा 

рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ рдХ्рдпा рд╣ै :

рдоाрдирд╡ рд╢рд░ीрд░ рдХा рд╡рд╣ рддंрдд्рд░ рдЬो рд╕ोрдЪрдиे, рд╕рдордЭрдиे рддрдеा рдХिрд╕ी рдЪीрдЬ рдХो рдпाрдж рд░рдЦрдиे рдХे рд╕ाрде рд╣ी рд╢рд░ीрд░ рдХे рд╡िрднिрди्рди рдЕंрдЧों рдХे рдХाрд░्рдпों рдоें рд╕ाрдоंрдЬрд╕्рдп рддрдеा рд╕ंрддुрд▓рди рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै,рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै। рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ рд╕ंрд╡ेрджी рдЕंрдЧों, рддंрдд्рд░िрдХाрдУं, рдорд╕्рддिрд╖्рдХ, рдоेрд░ुрд░рдЬ्рдЬु рдПрд╡ं рддंрдд्рд░िрдХा рдХोрд╢िрдХाрдУं рдХा рдмрдиा рд╣ोрддा рд╣ै। рддंрдд्рд░िрдХीрдп рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдПрд╡ं рд╕рдорди्рд╡рдп рдХा рдХाрд░्рдп рдоुрдЦ्рдпрддрдпा рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рддрдеा рдоेрд░ुрд░рдЬ्рдЬु рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।


рдоाрдирд╡ рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ рдХाрд░्рдп рдХैрд╕े рдХрд░рддा рд╣ै :

  •  рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ рд╡िрднिрди्рди рдЕंрдЧों рдХी рднिрди्рди-рднिрди्рди рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХो рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рдПрд╡ं рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рддा рд╣
  • рдпрд╣ рд╕рдорд╕्рдд рдоाрдирд╕िрдХ рдХाрдпों рдХा рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХрд░рддा рд╣ै।
  • рдпрд╣ рдЬрди्рддु рдХो рдмाрд╣рд░ी рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рдХрд░рдиे рдоें рдорджрдж рдХрд░рддा рд╣ै।
  • рдпрд╣ рд╡िрднिрди्рди рдЧ्рд░рди्рдеिрдпों рдПрд╡ं рдКрддрдХों рдХे рдк्рд░рдХाрд░्рдпों рдоें рд╕рдорди्рд╡рдп рдмрдиाрдХрд░ рд╢рд░ीрд░ рдХे рдЖрди्рддрд░िрдХ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХा рдиिрдпрдорди рдХрд░рддा рд╣ै।  
рдоाрдирд╡ рдХे рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ рдХो рддीрди рднाрдЧों рдоें рд╡िрднрдХ्рдд рдХिрдпा рдЬाрддा  рд╣ै :

  1. рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ { Central nervous system }
  2. рдкрд░िрдзीрдп рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ { Peripheral nervous system }
  3. рд╕्рд╡ाрдпрдд्рдд рдпा рд╕्рд╡рдЪाрд▓िрдд рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ { Autonomic nervous system }
             
1 .рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ ( Central Nervous System ) 

рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ рдХा рд╡рд╣ рднाрдЧ рдЬो рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╢рд░ीрд░ рддрдеा рд╕्рд╡рдпं рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ рдкрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рд░рдЦрддा рд╣ै, рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै. рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рддрдеा рдоेрд░ुрд░рдЬ्рдЬु рджोрдиों рдоिрд▓рдХрд░ рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХрд░рддे рд╣ैं. рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдоेрд░ुрд░рдЬ्рдЬु рдХा рд╣ी рдмрдв़ा рд╣ुрдЖ рднाрдЧ рд╣ै.

рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै рдорд╕्рддिрд╕्рдХ :
  • рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдоाрдирд╡ рд╢рд░ीрд░ рдХा рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╕ूрдЪрдиा рдПрд╡ं рдк्рд░рд╕ाрд░рдг рдЕंрдЧ рд╣ै рдпрд╣ рдЖрджेрд╢ рд╡ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рддंрдд्рд░ рдХी рддрд░рд╣ рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै। рдпрд╣ рдРрдЪ्рдЫिрдХ рдЧрдорди, рд╢рд░ीрд░ рдХे рд╕ंрддुрд▓рди, рдк्рд░рдоुрдЦ рдЕрдиैрдЪ्рдЫिрдХ рдЕंрдЧों рдХे рдХाрд░्рдп, рддाрдкрдоाрди рдиिрдпंрдд्рд░рдг, рднूрдЦ рдПрд╡ं рдк्рдпाрд╕, рдкрд░िрд╡рд╣рди, рд▓рдп, рдЕрдиेрдХ рдЕрди्рддःрд╕्рд░ाрд╡ी рдЧ्рд░рди्рдеिрдпों рдХी рдХ्рд░िрдпाрдПँ рдФрд░ рдоाрдирд╡ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХा рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХрд░рддा рд╣ै।
  •  рдпрд╣ рджेрдЦрдиे, рд╕ुрдирдиे, рдмोрд▓рдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा, рдпाрджрджाрд╢्рдд, рдХुрд╢ाрдЧ्рд░рддा, рднाрд╡рдиाрдУं рдФрд░ рд╡िрдЪाрд░ों рдХा рднी рд╕्рдерд▓ рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╢рд░ीрд░ рддрдеा рд╕्рд╡рдпं рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ рдХा рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХрдХ्рд╖ рд╣ै। 
  • рдоाрдирд╡ рдХा рдорд╕्рддिрд╖्рдХ, рдорд╕्рддिрд╖्рдХрдХोрд╢ рдпा рдХ्рд░ेрдиिрдпрдо (Cranium) рдХे рдЕंрджрд░ рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рд╣рддा рд╣ै। рдХ्рд░ेрдиिрдпрдо рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХो рдмाрд╣рд░ी рдЖрдШाрддों рд╕े рдмрдЪाрддा рд╣ै। рдоाрдирд╡ рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХा рдФрд╕рдд рднाрд░ 1400 рдЧ्рд░ाрдо рд╣ोрддा рд╣ै। 
  • рдЗрд╕рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ рдоेрдиिрдирдЬेрдЬ (Meninges) рдиाрдордХ рдПрдХ рдЖрд╡рд░рдг рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдЖрд╡рд░рдг рддीрди рд╕्рддрд░ों рдХा рдмрдиा рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЖрд╡рд░рдг рдХी рд╕рдмрд╕े рдмाрд╣рд░ी рдкрд░рдд рдХो рдб्рдпूрд░ाрдоेрдЯрд░ (Duramater), рдордз्рдп рдкрд░рдд рдХो рдЕрд░ेрдХрдиॉрдЗрдб (Arachnoid) рддрдеा рд╕рдмрд╕े рдЕंрджрд░ рдХी рдкрд░рдд рдХो рдкाрдпाрдоेрдЯрд░ (Piamater) рдХрд╣рддे рд╣ैं। 
  • рдоेрдиिрдирдЬेрдЬ рдХोрдорд▓ рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХो рдмाрд╣рд░ी рдЖрдШाрддों рддрдеा рджрдмाрд╡ рд╕े рдмрдЪाрддा рд╣ै। рдоेрдиिрдирдЬेрдЬ рддрдеा рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХे рдмीрдЪ рд╕ेрд░ीрдм्рд░ोрд╕्рдкाрдЗрдирд▓ рдж्рд░рд╡ (Cerebrospinal fluid) рднрд░ा рд░рд╣рддा рд╣ै।
  •  рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХी рдЧुрд╣ा рднी рдЗрд╕ी рдж्рд░рд╡्рдп рд╕े рднрд░ी рд░рд╣рддी рд╣ै। рд╕ेрд░ोрдм्рд░ोрд╕्рдкाрдЗрдирд▓ рдж्рд░рд╡ рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХो рдмाрд╣рд░ी рдЖрдШाрддों рд╕े рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦрдиे рдоें рдорджрдж рдХрд░рддा рд╣ै। рдпрд╣ рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХो рдирдо рдмрдиाрдП рд░рдЦрддा рд╣ै। 
  • рдоाрдирд╡ рдХा рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдЕрди्рдп рдХрд╢ेрд░ुрдХों рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдЬ्рдпाрджा рдЬрдЯिрд▓ рдФрд░ рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдФрд╕рдд рдЖрдпрддрди рд▓рдЧрднрдЧ 1650 ml рд╣ोрддा рд╣ै।   
 рдоाрдирд╡ рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХो рдоुрдЦ्рдпрддः рддीрди рднाрдЧों рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै :
  1. рдЕрдЧ्рд░рдорд╕्рддिрд╖्рдХ (Forebrain)
  2. рдордз्рдпрдорд╕्рддिрд╖्рдХ (Midbrain) 
  3. рдкрд╢्рдЪ рдорд╕्рддिрд╖्рдХ (Hindbrain)

1. рдЕрдЧ्рд░рдорд╕्рддिрд╖्рдХ { Forebrain or Prosencephalon }
рдпрд╣ рджो рднाрдЧों рд╕े рдмрдирддा рд╣ोрддा рд╣ै :
рез.  рдк्рд░рдорд╕्рддिрд╖्рдХ  [Cerebrum]
рдпрд╣ рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХे рд╢ीрд░्рд╖, рдкाрд░्рд╢्рд╡ рддрдеा рдкрд╢्рдЪ рднाрдЧों рдХो рдвंрдХे рд░рд╣рддा рд╣ै। рдпрд╣ рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХा рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рднाрдЧ рд╣ै। рдпрд╣ рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХा рд▓рдЧрднрдЧ рджो-рддिрд╣ाрдИ рд╣िрд╕्рд╕ा рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдПрдХ рдЕрдиुрджैрд░्рдШ्рдп рдЦाँрдЪ рдж्рд╡ाрд░ा рджाрдПँ рдПрд╡ं рдмाрдПँ рднाрдЧों рдоें рдмँрдЯा рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬिрди्рд╣ें рдк्рд░рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдЧोрд▓ाрд░्рдж्рдз (Cerebral hemisphere) рдХрд╣рддे рд╣ैं। 
         рджोрдиों рдк्рд░рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдЧोрд▓ाрд░्рдж्рдз рддंрдд्рд░िрдХा рдКрддрдХों рд╕े рдмрдиा рдХॉрд░्рдкрд╕ рдХैрд▓ोрд╕рдо (Corpus callosum) рдирдордХ рд░рдЪрдиा рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рд╕े рдЬुрдб़े рд░рд╣рддे рд╣ैं। рдЧोрд▓ाрд░्рдж्рдз рдоें рдЕрдиेрдХ рдЕрдиिрдпрдоिрддाрдХाрд░ рдЙрднрд░ी рд╣ुрдИ рд░рдЪрдиाрдПँ рд╣ोрддी рд╣ैं рдЬिрди्рд╣ें рдЧाрдЗрд░рд╕ (Gyrus) рдХрд╣рддे рд╣ैं। рджो рдЧाрдЗрд░рд╕ рдХे рдмीрдЪ рдЕрд╡рдирдорди рд╡ाрд▓े рд╕्рдеाрди рдХो рд╕рд▓्рдХрд╕ (sulcus) рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЗрд╕рдХे рдХाрд░рдг рдк्рд░рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рд╡рд▓्рдХुрдЯ (Cerebal cortex) рдХा рдмрд╣рд░ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ (Surface area) рдмреЭ рдЬाрддा рд╣ै।  
      рдХाрд░्рдЯेрдХ्рд╕, рд╕ेрд░ीрдм्рд░рдо рдХा рдоोрдЯा рдзूрд╕рд░ рдЖрд╡рд░рдг рд╣ै, рдЬिрд╕ рдкрд░ рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдиिрд░्рджिрд╖्рдЯ рдХेрди्рдж्рд░ рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬो рд╡िрднिрди्рди рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХा рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдПрд╡ं рд╕рдорди्рд╡рдпрди рдХुрд╢рд▓рддाрдкूрд░्рд╡рдХ рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХा рдЕрдд्рдпрди्рдд рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднाрдЧ рд╣ै। рдпрд╣ рдмुрдж्рдзि рдФрд░ рдЪрддुрд░ाрдИрдХा рдХेрди्рдж्рд░ рд╣ै। 
       рдоाрдирд╡ рдоें рдХिрд╕ी рдмाрдд рдХो рд╕ोрдЪрдиे-рд╕рдордЭрдиे рдХी рд╢рдХ्рддि, рд╕्рдорд░рдг рд╢рдХ्рддि, рдХिрд╕ी рдХाрд░्рдп рдХो рдХрд░рдиे рдХी рдк्рд░ेрд░рдгा, рдШृрдгा, рдк्рд░ेрдо, рднрдп, рд╣рд░्рд╖, рдХрд╖्рдЯ рдХे рдЕрдиुрднрд╡ рдЬैрд╕ी рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХा рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдФрд░ рд╕рдорди्рд╡рдп рд╕ेрд░ीрдм्рд░рдо рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХे рдЕрди्рдп рднाрдЧों рдХे рдХाрд░्рдпों рдкрд░ рднी рдиिрдпंрдд्рд░рдг рд░рдЦрддा рд╣ै। рдЬिрд╕ рд╡्рдпрдХ्рддि рдоें рд╕ेрд░ीрдм्рд░рдо рдФрд╕рдд рд╕े рдЫोрдЯा рд╣ोрддा рд╣ै рддрдеा рдЧाрдЗрд░рд╕ рдПрд╡ं рд╕рд▓्рдХрд╕ рдХрдо рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ोрддे рд╣ैं, рд╡рд╣ рд╡्рдпрдХ्рддि рдорди्рдж рдмुрдж्рдзि рдХा рд╣ोрддा рд╣ै।
реи.  рдбाрдЗрдПрдирд╕ेрдлрд▓ॉрди [ Diencephalon ]
 рдпрд╣ рдЕрдЧ्рд░рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХा рдПрдХ рднाрдЧ рд╣ै рдЬो рдк्рд░рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдЧोрд▓ाрд░्рдж्рдз рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдвंрдХा рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдЕрдзिрдХ рдпा рдХрдо рддाрдк рдХे рдЖрднाрд╕ рддрдеा рджрд░्рдж рд╡ рд░ोрдиे рдЬैрд╕ी рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХा рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХрд░рддी  рд╣ै।
2. рдордз्рдп рдорд╕्рддिрд╖्рдХ { Midbrain or Mesencephalon }
рдпрд╣ рднाрдЧ рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХे рдордз्рдп рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рд╕्рдЯेрдо рдХा рдКрдкрд░ी рднाрдЧ рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдЕрдиेрдХ рддंрдд्рд░िрдХा рдХोрд╢िрдХाрдПँ рдХрдИ рд╕рдоूрд╣ों рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ोрддी рд╣ैं। рдордз्рдп рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдоें рд╕ंрддुрд▓рди рдПрд╡ं рдЖँрдЦ рдХी рдкेрд╢िрдпों рдХो рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рдиे рдХे рдХेрди्рдж्рд░ рд╣ोрддे рд╣ैं।


рдордз्рдпрдорд╕्рддिрд╖्рдХ рджो рднाрдЧों рдХा рдмрдиा рд╣ोрддा рд╣ै
рез. рдХाрд░्рдкोрд░ाрдХ्рд╡ाрдб़ीрдЬेрдоीрди: рдордз्рдп рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХा рдКрдкрд░ी рднाрдЧ рдЪाрд░ рд▓ोрдмрдиुрдоा рдЙрднाрд░ों рдХा рдмрдиा рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬिрди्рд╣ें рдХॉрд░्рдкोрд░ाрдХ्рд╡ाрдб़ीрдЬेрдоीрди рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдпे рджृрд╖्рдЯि рдПрд╡ं рд╢्рд░рд╡рдг рд╢рдХ्рддि рдкрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХे рдХेрди्рдж्рд░ рд╣ोрддे рд╣ैं।
реи. рд╕ेрд░ीрдм्рд░рд▓ рдкेрдбрди्рдХрд▓: рдпрд╣ рддрди्рддुрдУं рдХा рдмंрдбрд▓ рд╣ोрддा рд╣ै рдЬो рд╕ेрд░ीрдм्рд░рд▓ рдХॉрд░्рдЯेрдХ्рд╕ рдХो рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХे рдЕрди्рдп рднाрдЧों рддрдеा рдоेрд░ुрд░рдЬ्рдЬु рд╕े рдЬोрдб़рддा рд╣ै।
3. рдкрд╢्рдЪрдорд╕्рддिрд╖्рдХ { Hindbrain or Rhomben cephalon }
рдпрд╣ рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХा рд╕рдмрд╕े рдкिрдЫрд▓ा рднाрдЧ рд╣ै। рдпрд╣ рдЕрдиुрдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдпा рд╕ेрд░ीрдмेрд▓рдо рдПрд╡ं рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рд╕्рдЯेрдо рдХा рдмрдиा рд╣ोрддा рд╣ै।
(a) рдЕрдиुрдорд╕्рддिрд╖्рдХ (Cerebellum) 
         рдЗрд╕े рдоेрдЯेрдирд╕िрдлेрд▓ॉрди рднी рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдоुрдж्рд░ा (Posture), рд╕рдорди्рд╡рдп, рд╕ंрддुрд▓рди, рдРрдЪ्рдЫिрдХ рдкेрд╢िрдпों рдХी рдЧрддिрдпों рдЗрдд्рдпाрджि рдХा рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдоुрдЦ्рдп рдХाрд░्рдп рд╢рд░ीрд░ рдХा рд╕ंрддुрд▓рди рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиा рд╣ै। рдпрд╣ рд╢рд░ीрд░ рдХे рдРрдЪ्рдЫिрдХ рдкेрд╢िрдпों рдХे рд╕ंрдХुрдЪрди рдкрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХрд░рддा рд╣ै। рдпрд╣ рдЖрди्рддрд░िрдХ рдХाрди рдХे рд╕ंрддुрд▓рди рднाрдЧ рд╕े рд╕ंрд╡ेрджрдиाрдПँ рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рддा рд╣ै।
(b) рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рд╕्рдЯेрдо (Brain stem)
рдЗрд╕рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд  рдЖрддे рд╣ैं :-
рез. рдкॉрди्рд╕ рд╡ैрд░ोрд▓ाрдИ (Pons varolii): рддंрдд्рд░िрдХा рддंрддुрдУं рд╕े рдиिрд░्рдоिрдд рдкॉрди्рд╕ рд╡ैрд░ोрд▓ाрдИ рдоेрдбुрд▓ा рдХे рдЕрдЧ्рд░рднाрдЧ рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрд╣ рд╢्рд╡рд╕рди (Respiration) рдХो рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рддा рд╣ै।
реи. рдоेрдбुрд▓ा рдСрдм्рд▓ांрдЧेрдЯा (Medulla oblongata): рдпрд╣ рдПрдХ рдмेрд▓рдиाрдХाрд░ рд░рдЪрдиा рд╣ोрддी рд╣ै рдЬो рдкीрдЫे рдХी рдУрд░ рд╕्рдкाрдЗрдирд▓ рдХॉрд░्рдб рдпा рдоेрд░ुрд░рдЬ्рдЬु рдХे рд░ूрдк рдоें рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╕्рдкाрдЗрдирд▓ рдХॉрд░्рдб рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХे рдкिрдЫрд▓े рд╕िрд░े рд╕े рд╢ुрд░ू рд╣ोрдХрд░ рд░ीрдв़ рдХी рд╣рдб्рдбिрдпों рдоें рди्рдпूрд░рд▓ рдХैрдиाрд▓ (Neural canal) рдХे рдЕрди्рджрд░ рд╕े рд╣ोрддा рд╣ुрдЖ рдиीрдЪे рдХी рдУрд░ рд░ीрдв़ рдХे рдЕрди्рдд рддрдХ рдлैрд▓ा рд░рд╣рддा рд╣ै .рдЗрд╕ी рдоें рдЕрдиैрдЪ्рдЫिрдХ рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХे рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХेрди्рдж्рд░ рд╕्рдеिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рдоेрдбुрд▓ा рдоें рдЕрдиेрдХ рддंрдд्рд░िрдХा рдХेрди्рдж्рд░ рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЬो рд╣ृрджрдп рд╕्рдкрди्рджрди рдпा рд╣ृрджрдп рдХी рдзрдб़рдХрди (Heart beat), рд░рдХ्рддрдЪाрдк (Blood pressure), рд╢्рд╡ाрд╕ рдЧрддि рдХी рджрд░ (Rate of respiration) рдХा рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХрд░рддे рд╣ैं। рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХे рдЗрд╕ी рднाрдЧ рдж्рд╡ाрд░ा рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рддिрд╡рд░्рддी рдХ्рд░िрдпाрдУं рдЬैрд╕े - рдЦाँрд╕рдиा (Coughing), рдЫींрдХрдиा (Sneezing), рдЙрд▓्рдЯी рдХрд░рдиा (Vomiting), рдкाрдЪрдХ рд░рд╕ों рдХे рд╕्рд░ाрд╡ рдЖрджि  рдХा рдиिрдпंрдд्рд░рдг рд╣ोрддा рд╣ै।
рдХ्рдпा рд╣ै рдоेрд░ुрд░рдЬ्рдЬु  {Spinal Cord }

рдоेрдбुрд▓ा рдСрдм्рд▓ांрдЧेрдЯा рдХा рдкिрдЫрд▓ा рднाрдЧ рдоेрд░ुрд░рдЬ्рдЬु рдмрдиाрддा рд╣ै। рдоेрд░ुрд░рдЬ्рдЬु рдХा рдЕंрддिрдо рд╕िрд░ा рдПрдХ рдкрддрд▓े рд╕ूрдд्рд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣ोрддा рд╣ै। рдоेрд░ुрд░рдЬ्рдЬु рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ рднी рдб्рдпूрд░ोрдоेрдЯрд░, рдСрдХ्рдиाрдпрдб рдФрд░ рдкॉрдпрдоेрдЯрд░ рдХा рдмрдиा рдЖрд╡рд░рдг рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдоेрд░ुрд░рдЬ्рдЬु рдмेрд▓рдиाрдХाрд░ рдЦोрдЦрд▓ी рддрдеा рдкृрд╖्рда рдПрд╡ं рдк्рд░рддिрдкृрд╖्рда рддрд▓ рдкрд░ рдЪрдкрдЯी рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рджोрдиों рд╕рддрд╣ों рдкрд░ рдПрдХ-рдПрдХ рдЦाँрдЪ рдкाрдпी рдЬाрддी рд╣ै, рдЬिрди्рд╣ें рдХ्рд░рдорд╢ः рдбाрд░्рд╕рд▓ рдлिрд╢рд░ рдПрд╡ं рд╡ेंрдЯ्рд░рд▓ рдлिрд╢рд░ (Dorsal fissure and Ventral fissure) рдХрд╣рддे рд╣ैं। 
                          рдоेрд░ुрд░рдЬ्рдЬु рдХे рдордз्рдп рдПрдХ рд╕ँрдХрд░ी рдиाрд▓ рдкाрдпी рдЬाрддी рд╣ै рдЬिрд╕े рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рдиाрд▓ (Central canal) рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рдиाрд▓ рдоें рд╕ेрд░िрдм्рд░ोрд╕्рдкाрдЗрдирд▓ рдж्рд░рд╡ рднрд░ा рд░рд╣рддा рд╣ै। рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рдиाрд▓ рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ рдоेрд░ुрд░рдЬ्рдЬु рдХा рдоोрдЯा рднाрдЧ рджो рднाрдЧों рдоें рдмँрдЯा рд╣ोрддा рд╣ै। рднीрддрд░ी рд╕्рддрд░ рдХो рдзूрд╕рд░ рдкрджाрд░्рде (Grey matter) рддрдеा рдмाрд╣рд░ी рд╕्рддрд░ рдХो рд╢्рд╡ेрдд рдкрджाрд░्рде (white matter) рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдзूрд╕рд░ рдкрджाрд░्рде рддंрдд्рд░िрдХा рдХोрд╢िрдХाрдУं рдЙрдирдХे рдбेрди्рдб्рд░ाрди्рд╕ рддрдеा рди्рдпूрд░ोрдЧ्рд▓िрдпा рдк्рд░рдмрдж्рдзों рдХा рдмрдиा рд╣ोрддा рд╣ै рдЬрдмрдХि рд╢्рд╡ेрдд рдкрджाрд░्рде рдоेрдб्рдпुрд▓ेрдЯेрдб рддंрдд्рд░िрдХा рддрди्рддुрдУं рдФрд░ рди्рдпूрд░ोрдЧ्рд▓िрдпा рдк्рд░рд╡рдж्рдзों рдХा рдмрдиा рд╣ोрддा рд╣ै।


рдоेрд░ुрд░рдЬ्рдЬु рдХे рджो рдк्рд░рдоुрдЦ рдХाрд░्рдп рд╣ैं-
(i) рдпрд╣ рдк्рд░рддिрд╡рддीं рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХा рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдПрд╡ं рд╕рдорди्рд╡рдпрди рдХрд░рддी рд╣ै
(ii) рдпрд╣ рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рд╕े рдЖрдиे-рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдЙрдж्рджीрдкрдиों рдХा рд╕ंрд╡рд╣рди рдХрд░рддी рд╣ै।


2.рдкрд░िрдзीрдп рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ (Peripheral nervous system)

рдкрд░िрдзीрдп рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░, рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдПрд╡ं рдоेрд░ुрд░рдЬ्рдЬु рд╕े рдиिрдХрд▓рдиे рд╡ाрд▓ी рддंрдд्рд░िрдХाрдУं рдХा рдмрдиा рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬिрди्рд╣ें рдХ्рд░рдорд╢ः рдХрдкाрд▓ीрдп рддंрдд्рд░िрдХाрдПँ рдПрд╡ं рдоेрд░ुрд░рдЬ्рдЬु рддंрдд्рд░िрдХाрдПँ рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдордиुрд╖्рдп рдоें 12 рдЬोрдб़ी рдХрдкाрд▓ीрдп рддंрдд्рд░िрдХाрдПँ рдПрд╡ं 31 рдЬोрдб़ी рдоेрд░ुрд░рдЬ्рдЬु рддंрдд्рд░िрдХाрдПँ рд╣ोрддी рд╣ैं।

3.рд╕्рд╡ाрдпрдд्рдд рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ (Autornornic nervous system)

рд╕्рд╡ाрдпрдд्рдд рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ рдХुрдЫ рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдПрд╡ं рдХुрдЫ рдоेрд░ुрд░рдЬ्рдЬु рддंрдд्рд░िрдХाрдУं рдХा рдмрдиा рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрд╣ рд╢рд░ीрд░ рдХे рд╕рднी рдЖрди्рддрд░िрдХ рдЕंрдЧों рд╡ рд░рдХ्рдд рд╡ाрд╣िрдиिрдпों рдХो рддंрдд्рд░िрдХाрдУं рдХी рдЖрдкूрд░्рддि рдХрд░рддा рд╣ै। рд╕्рд╡ाрдпрдд्рдд рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдХो рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рд▓ैंрдЧрд▓ी рдорд╣ोрджрдп рдиे 1921 рдИ. рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рдеा।

 рд╕्рд╡ाрдпрдд्рдд рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ рдХे рджो рднाрдЧ рд╣ोрддे  рд╣ैं- 

(i) рдЕрдиुрдХрдо्рдкी рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ (sympathetic nervous system):
   рдЗрд╕े рдеोрд░ेрдХोрд▓рдо्рдмрд░ рдЖрдЙрдЯ рдл्рд▓ो рднी рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХ्рдпोंрдХि рдЬो рдк्рд░ोрдЧेрди्рдЧрд▓िрдпोрдиिрдХ рддрди्рддु рд╣ोрддे рд╣ैं, рд╡рд╣ рд╕्рдкाрдЗрдирд▓ рдХॉрд░्рдб рдХो рдеोрд░ेрд╕िрдХ рддрдеा рд▓рдо्рдмрд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╣ी рд╕ंрд▓рдЧ्рди рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдПрдХ рдЬोрдб़ा рдЧैрди्рдЧрд▓िрдпोрдиिрдХ рд╢्рд░ृंрдЦрд▓ा рдХो рд░рдЦрддे рд╣ैं рдЬो рдХि рд╕्рдкाрдЗрдирд▓ рдХॉрд░्рдб рдХे рджोрдиों рдУрд░ рдЧрд░्рджрди рд╕े рдЙрджрд░ рддрдХ рд░рд╣рддा рд╣ै। 
           рддंрдд्рд░िрдХा рддंрддु рдЧैрди्рдЧрд▓िрдпा рдХो рд╡िрд╕рд░рд▓ рдЕंрдЧों рддрдеा рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рддंрдд्рд░िрдХा-рддंрдд्рд░ рд╕े рдЬोрдб़рддी рд╣ै। рд╡े рддंрдд्рд░िрдХा рддрди्рддु рдЬो рдЧैрди्рдЧрд▓िрдпा рдХो рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ рд╕े рдЬोрдб़рддे рд╣ैं рдЙрди्рд╣ें рдоेрдб्рдпुрд▓ेрдЯेрдб рддंрдд्рд░िрдХा рддंрддु рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдк्рд░ीрдЧैрди्рдЧрд▓िрдпोрдиिрдХ рддंрдд्рд░िрдХा рддрди्рддु рд╕्рдкाрдЗрдирд▓ рдХॉрд░्рдб рд╕े рдиिрдХрд▓рддे рд╣ैं рддрдеा рд╕्рдкाрдЗрдирд▓ рддंрдд्рд░िрдХाрдУं рдХी рдЕрдзрд░ рдоूрд▓ рдХे рдкाрд╕ рд╣ोрддे рд╣ैं। рд╡े рддंрдд्рд░िрдХा рддंрддु рдЬो рдЧैрди्рдЧिрд▓िрдпा рдХो рдЕंрдЧों рд╕े рдЬोрдб़рддे рд╣ैं рдЙрди्рд╣ें рдиॉрди рдоेрдб्рдпूрд▓ेрдЯेрдб рддंрдд्рд░िрдХा-рддंрддु рдпा рдкोрд╕्рдЯ рдЧैрди्рдЧрд▓िрдпोрдиिрдХ рддंрдд्рд░िрдХा рддрди्рддु рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдк्рд░ी-рдЧैрди्рдЧрд▓िрдпोрдиिрдХ рдлाрдЗрдмрд░्рд╕ рдПрд╕ीрдЯाрдЗрд▓рдХॉрд▓ीрди рддрдеा рдкोрд╕्рдЯ рдЧैрди्рдЧрд▓िрдпोрдиिрдХ рдлाрдЗрдмрд░्рд╕ рд╕िрдо्рдкेрдеीрди рд╕्рд░ाрд╡िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं
рдЕрдиुрдХрдо्рдкी рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ рдХे рдХाрд░्рдп:
  1. рдпрд╣ рдЖрдЦो  рдХी рдкुрддрд▓िрдпों рдХो рдлैрд▓ाрддा рд╣ै।
  2. рдпрд╣ рд╕्рд╡ेрдж рдЧ्рд░рди्рдеि рд╕े рдкрд╕ीрдиे рдХे рд╕्рд░ाрд╡ рдХो рдмрдв़ाрддा рд╣ै।
  3. рдпрд╣ рд▓ाрд░ рдЧ्рд░рди्рдеिрдпों рдХे рд╕्рд░рд╡рдг рдХो рдХрдо рдХрд░рддा рд╣ै।
  4. рдпрд╣ рд╣ृрджрдп рд╕्рдкрди्рджрди рдХो рдмрдв़ाрддा рд╣ै।
  5. рдпрд╣ рдПрдб्рд░ीрдирд▓ рд╕्рд░рд╡рдг рдХो рдмрдв़ाрддा рд╣ै।
  6. рдпрд╣ рдоूрдд्рд░ाрд╢рдп рдХी рдкेрд╢िрдпों рдХो рдлैрд▓ाрддा рд╣ै।
  7. рдпрд╣ рд▓ैрдХ्рд░ाрдЗрдорд▓ рдЧ्рд░рди्рдеिрдпों рдХे рд╕्рд░рд╡рдг рдХो рдмрдв़ाрддा рд╣ै।
  8. рдпрд╣ рд░рдХ्рдд рдоें рд╢рд░्рдХрд░ा рдХे рд╕्рддрд░ рдХो рдмрдв़ाрддा рд╣ै।
  9. рдпрд╣ рдкाрдЪрди рдЧ्рд░рди्рдеिрдпों рдХे рд╕्рд░рд╡рдг рдХो рдХрдо рдХрд░рддा рд╣ै।
  10. рдпрд╣ рдЧुрджा рдХे рд╕्рдлिंрдХ्рдЯрд░ рдХो рд╕िрдХोрдб़рддा рд╣ै।
  11. рдЗрд╕рдХी рдХ्рд░िрдпा рд╕े рдмाрд▓ рдЦрдб़े рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं।
  12. рдпрд╣ рд╢рд╡рд╕рди рджрд░ рдХो рддीрд╡्рд░ рдХрд░рддा рд╣ै।
  13. рдпрд╣ рд░рдХ्рдд рджाрдм рдХो рдмрдв़ाрддा рд╣ै ।
  14. рдпрд╣ рд░ुрдзिрд░ рдоें RBC рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рд╡ृрдж्рдзि рдХрд░рддा рд╣ै।
(ii) рдкрд░ाрдиुрдХрдо्рдкी рддंрдд्рд░िрдХा рддंрдд्рд░ (Parasympathetic nervous system):
   рдпрд╣ рдпुрдЧ्рдоिрдд рдЧैрди्рдЧрд▓िрдпोрдиिрдХ рд╢्рд░ृंрдЦрд▓ा рдХा рдмрдиा рд╣ोрддा рд╣ै рдЬो рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рд╕े рдЖрд░рдо्рдн рд╣ोрддा рд╣ै рддрдеा рд╕्рдкाрдЗрдирд▓ рдХॉрд░्рдб рдХे рд╕ेрдХ्рд░рд▓ рднाрдЧ рд╕े рднी рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрддी рд╣ै рдкेрд░ाрд╕िрдо्рдкैрдеेрдЯिрдХ рдЧैрди्рдЧрд▓िрдпा рд╕िрд░, рдЧрд░्рджрди рдФрд░ рд╕ेрдХ्рд░рд▓ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд░рд╣рддा рд╣ै। рдпрд╣ рдЙрди рд╕рднी рдЕंрдЧों рдХो рдирд░्рд╡ (Nerve) рд╕рдк्рд▓ाрдИ рдХрд░рддा рд╣ै рдЬिрди्рд╣ें рд╕िрдо्рдкैрдеेрдЯिрдХ рд╕िрд╕्рдЯрдо рд╕рдк्рд▓ाрдИ рдХрд░рддा рд╣ै। рд╕िрдо्рдкैрдеेрдЯिрдХ рддрдеा рдкैрд░ा рд╕िрдо्рдкैрдеेрдЯिрдХ рддंрдд्рд░िрдХा рд╕рдоाрди рдЕंрдЧों рдХो рдирд░्рд╡ рд╕рдк्рд▓ाрдИ рдХрд░рддी рд╣ै рдХिрди्рддु рдЗрдирдХा рдЕрд╕рд░ рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рд╕े рд╡िрдкрд░ीрдд рд╣ोрддा рд╣ै। 
рдкрд░ाрдиुрдХрдо्рдкी рддंрдд्рд░िрдХा-рддंрдд्рд░ рдХे рдХाрд░्рдп:
  1. рдпрд╣ рдЖँрдЦ рдХी рдкुрддрд▓िрдпों рдХो рд╕िрдХोрдб़рддा рд╣ै।
  2. рдпрд╣ рд╕्рд╡ेрдж рдЧ्рд░рди्рдеिрдпों рд╕े рдкрд╕ीрдиे рдХे рд╕्рд░ाрд╡ рдХो рдШрдЯाрддा рд╣ै ।
  3. рдпрд╣ рд▓ाрд░ рдЧ्рд░рди्рдеिрдпों рдХे рд╕्рд░рд╡рдг рдХो рдмрдв़ाрддा рд╣ै।
  4. рдпрд╣ рд╣ृрджрдп рд╕्рдкрди्рджрди рдХो рдШрдЯाрддा рд╣ै।
  5. рдпрд╣ рд╕рднी рд░ुрдзिрд░ рд╡ाрд╣िрдиिрдпों рдХो рдлैрд▓ाрддा рд╣ै ।
  6. рдпрд╣ рдПрдб्рд░ीрдирд▓ рд╕्рд░рд╡рдг рдХो рдХрдо рдХрд░рддा рд╣ै।
  7. рдпрд╣ рд▓ैрдХ्рд░ाрдЗрдорд▓ рдЧ्рд░рди्рдеिрдпों рдХे рд╕्рд░рд╡рдг рдХो рдХрдо рдХрд░рддा рд╣ै।
  8. рдпрд╣ рд░рдХ्рдд рдоें рд╢рд░्рдХрд░ा рдХे рд╕्рддрд░ рдХो рдХрдо рдХрд░рддा рд╣ै।
  9. рдпрд╣ рдЖрд╣ाрд░рдиाрд▓ рдХे рдХ्рд░рдоाрдиुрдХुंрдЪрди рдХो рдмрдв़ाрддा рд╣ै।
  10. рдпрд╣ рдкाрдЪрди рдЧ्рд░рди्рдеिрдпों рдХे рд╕्рд░рд╡рдг рдХो рдмрдв़ाрддा рд╣ै।
  11. рдпрд╣ рдЧुрджा рдХे рд╕्рдлिрдХ्рдЯрд░ рдХो рдлैрд▓ाрддा рд╣ै।
  12. рдЗрд╕рдХी рдХ्рд░िрдпा рд╕े рдмाрд▓ (рд░ोंрдЧрдЯे) рдЦрдб़े рдирд╣ीं рд╣ोрддे рд╣ैं।
  13. рдпрд╣ рд╢्рд╡рд╕рди рджрд░ рдХो рдХрдо рдХрд░рддा рд╣ै।
  14. рдпрд╣ рд░рдХ्рдд рджाрдм  рдХो рдХрдо рдХрд░рддा рд╣ै।
  15. рдпрд╣ рд░ुрдзिрд░ рдоें RBC рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдХрдоी рдХрд░рддा рд╣ै।

рдк्рд░рддिрд╡рд░्рддी рдХ्рд░िрдпाрдПँ (Reflex actions): 

рдЗрди्рд╣ें рд╕्рдкाрдЗрдирд▓ рдк्рд░рддिрдХ्рд╖ेрдк рднी рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдмाрд╣्рдп рдЙрдж्рджीрдкрдиों рдХे рдк्рд░рддि рд╣ोрдиेрд╡ाрд▓ी рдпंрдд्рд░рд╡рдд, рддрдд्рдХाрд▓ рдПрд╡ं рдЕрд╡िрд╡ेрдЪिрдд рдЕрдиुрдХ्рд░िрдпा рдЬिрд╕рдоें рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХी рдХोрдИ рднूрдоिрдХा рдирд╣ीं рд╣ोрддी рд╣ै, рдк्рд░рддिрд╡рд░्рддी рдХ्рд░िрдпाрдПँ рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ैं। 
            рдЬैрд╕े -рдШुрдЯрдиे рдХा рдЭрдЯрдХा, рдЦाँрд╕рдиा, рдЬрдо्рд╣ाрдИ рд▓ेрдиा, рдкрд▓рдХों рдХा рдЭрдкрдХрдиा, рдЫींрдХ рдЖрдиा, рдбрд░ рд╕े рдХॉрдкрдиे рд▓рдЧрдиा, рдЦाрдиे рдХी рд╡рд╕्рддु рджेрдЦрдХрд░ рдоुँрд╣ рдоें рдкाрдиी рдЖрдиा, рдаंрдб рд╕े рдХाँрдкрдиा, рдмुрд░ी рдЦрдмрд░ рд╕ुрдирдХрд░ рд╣ृрджрдп рдХी рдзрдб़рдХрди рддेрдЬ рд╣ोрдиा рдЖрджि рд╕рднी рдк्рд░рддिрд╡рд░्рддी рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХे рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ैं। 
           рд╕ाрдоाрди्рдпрддः рдпे рдХ्рд░िрдпाрдПँ рд░ीрдв़ рд░рдЬ्рдЬु рдпा рдоेрд░ुрд░рдЬ्рдЬु рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рд╣ोрддी рд╣ै। рдк्рд░рддिрд╡рд░्рддी рдХ्рд░िрдпा рдоें рдЙрдж्рджीрдкрдиों рдпा рд╕ंрд╡ेрджрдиाрдУं рдХो рдд्рд╡рдЪा рдпा рдЕрди्рдп рдЧ्рд░ाрд╣ी рдЕंрдЧों рд╕े рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдоाрд░्рдЧ рдж्рд╡ाрд░ा рддंрдд्рд░िрдХा рдХेрди्рдж्рд░ (рдоेрд░ुрд░рдЬ्рдЬु) рдоें рдкрд╣ुँрдЪा рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ाँ рд╕े рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рдЙрдЪिрдд рдЖрджेрд╢ рдиिрд░्рдЧрдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рдпे рдЖрджेрд╢ рдк्рд░ेрд░рдХ рдоाрд░्рдЧ рд╕े рд╣ोрддे рд╣ुрдП рдлिрд░ рдЕрднिрд╡ाрд╣ी рдЕंрдЧों рдоें рдкрд╣ुँрдЪрддे рд╣ैं рдЬрд╣ाँ рддंрдд्рд░िрдХा-рддंрдд्рд░ рдХे рдЖрджेрд╢ाрдиुрд╕ाрд░ рдХाрд░्рдп рд╣ोрддे рд╣ैं।
                  рдЖрд╡ेрдЧ рд╕ंрдЪрд░рдг рдХे рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдкрде рдХो рдк्рд░рддिрд╡рд░्рддी рдЪाрдк рдпा рд░िрдл्рд▓ेрдХ्рд╕ рдЖрд░्рдХ (Reflex arc) рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЕрдзिрдХрддрд░ рдк्рд░рддिрд╡рд░्рддрди рдоेрд░ुрд░рдЬ्рдЬु рд╕े рд╕рдо्рдмрдж्рдз рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЗрд╕рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ें рдоेрд░ु рдк्рд░рддिрд╡рд░्рддрди рднी рдХрд╣рддे рд╣ैं।

 


рдордиुрд╖्рдп рдХे рджिрдоाрдЧ рд╕े рд╕ंрдмंрдзीрдд рд░ोрдЪрдХ рдЬाрдирдХाрд░िрдпा { fact }                                                                                                

рез.рдЖрдк рдЬाрдЧ рд░рд╣े рд╣ोрддे рд╣ै рддो рджिрдоाрдЧ рджрд╕ рд╡ाрдЯ рдХी рдКрд░्рдЬा рдХे рдмрд░ाрдмрд░ рд╢рдХ्рддि рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै। рдпрд╣ рдКрд░्рдЬा  рдмрд▓्‍рдм рдХो рдЬрд▓ा рд╕рдХрддी рд╣ै।

реи. рджिрдоाрдЧ рдХे рдмाрд░े рдоें рддрде्‍рдп рд╣ै рдХि рдЖрдкрдХा рдоाрдирд╡ рджिрдоाрдЧ 5 рд╕ाрд▓ рдХी рдЙрдо्рд░ рддрдХ 95 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдмреЭрддा рд╣ै। 18 рд╕ाрд▓ рдХी рдЙрдо्рд░ рддрдХ рдЖрддे-рдЖрддे 100 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рдЗрд╕рдХा рдмреЭрдиा рд░ूрдХ рдЬाрддा рд╣ै.

рей. рдорд╕्рддिрд╖्‍рдХ рдХे рд╕ंрджेрд╢ рднेрдЬрдиे рдХी рдЧрддि 170 рдоीрд▓ рдпाрдиी рдХрд░ीрдм 272 рдХिрдоी рдк्рд░рддि рдШंрдЯा рд╣ोрддी рд╣ै।

рек. рдЖрдкрдиे рд╕ुрдиा рд╣ोрдЧा рдХि рдкреЭाрдИ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдмрдЪ्‍рдЪों рдХो рдЙрдирдХे рдоां-рдмाрдк рдХрд╣рддे рд╣ै, рдХि рд╕ुрдмрд╣ рдЬрд▓्‍рджी рдЙрдардХрд░ рдкреЭो рдЙрд╕ рд╕рдордп рджिрдоाрдЧ рдл्рд░ेрд╢ рд╣ोрддा рд╣ै, рдХ्‍рдпोंрдХि рд╕ुрдмрд╣ рдХो рдХिрд╕ी рднी рдХाрдо рдХे рд▓िрдП рдЬ्‍рдпाрджा рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рд╕рдордЭा рдЬाрддा рд╣ै рд▓ेрдХिрди рджिрдоाрдЧ рдХे рдмाрд░े рдоें рдпрд╣ рддрде्‍рдп рд╣ै, рдХि рджिрдоाрдЧ рд░ाрдд рдХो рдЬ्‍рдпाрджा рдПрдХ्рдЯिрд╡ рд╣ोрддा рд╣ै।

рел. рдПрдХ рджिрди рдоें 20 рд╣рдЬाрд░ рдмाрд░ рдкрд▓рдХ рдЭрдкрдХाрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╣рдо рджिрди рдоें 30 рдоिрдирдЯ рддрдХ рдЕंрдзे рд░рд╣рддे рд╣ैं। рдкрд░рди्‍рддु рдЕрд╕рд▓ рдоें рдП‍рдХ рджिрди рдоें 20 рд╣рдЬाрд░ рдмाрд░ рдкрд▓рдХ рдЭрдкрдХाрдиे рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рд╣рдо 30 рдоिрдирдЯ рддрдХ рдЕंрдзे рдирд╣ीं рд░рд╣рддे। рдХ्‍рдпोрдХि рджिрдоाрдЧ рдЗрддрдиे рдХрдо рд╕рдордп рдоें рд╡рд╕्‍рддु рдХा рдЪिрдд्рд░ рдЕрдкрдиे рдЖрдк рдмрдиाрдП рд░рдЦрддा рд╣ै। рдкрд▓рдХ рдЭрдкрдХрдиे рдХा рд╕рдордп 1 рд╕ैрдХेंрдб рдХे 16рд╡ें рд╣िрд╕्рд╕े рд╕े рдХрдо рд╣ोрддा рд╣ै рдкрд░рди्‍рддु рджिрдоाрдЧ рдХिрд╕ी рднी рд╡рд╕्рддु рдХा рдЪिрдд्рд░ рд╕ैрдХेंрдб рдХे 16рд╡ें рд╣िрд╕्‍рд╕े рддрдХ рдмрдиाрдП рд░рдЦрддा рд╣ै.

рем. рджिрдоाрдЧ рд╢рд░ीрд░ рдХा рд▓рдЧрднрдЧ 2 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╣ी рд╣ोрддा рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рдпрд╣ рдХुрд▓ рдСрдХ्‍рд╕ीрдЬрди рдоें рд╕े 20 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдЦрдкрдд рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рдЦूрди рднी 20 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рддा рд╣ै.

рдзрди्рдпрд╡ाрдж рджोрд╕्рддों рдХैрд╕ा рд▓рдЧा рдЖрдк рд▓ोрдЧो рдХो рдЬрд░्рд░ूрд░ рдмрддाрдЗрдП рдХрдоेंрдЯ рдХрд░ рдХे 

https://onlinecgpsctyari.blogspot.com